آرتروز (استئوآرتریت): شایعترین بیماری مفصلی و مدیریت جامع آن با فیزیوتراپی
مقدمه
آرتروز یا «استئوآرتریت» (Osteoarthritis) نه تنها شایعترین بیماری روماتیسمی، بلکه یکی از عمدهترین دلایل ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی در سراسر جهان است. این بیماری یک فرآیند تخریبی-سازنده در مفاصل است که با افزایش سن، شیوع آن به طور چشمگیری افرایش مییابد. برخلاف تصور عموم، آرتروز تنها "ساییدگی ساده" نیست، بلکه یک بیماری فعال با جنبههای التهابی پیچیده است.
پاتوفیزیولوژی: چرخه معیوب تخریب
در آرتروز، غضروف مفصلی که نقش ضربهگیر و تسهیلکننده حرکت را بر عهده دارد، به تدریج تخریب میشود. این تخریب، یک چرخه معیوب را به راه میاندازد:
-
تخریب غضروف: غضروف نازک و ترکخورده میشود و توانایی خود در جذب شوک را از دست میدهد.
-
تغییرات استخوانی: بدن برای جبران این ناپایداری، در لبههای مفصل استخوان اضافی تولید میکند که به آن استئوفیت (زائده استخوانی) میگویند. این استئوفیتها خود میتوانند باعث محدودیت حرکت و درد شوند.
-
التهاب سینوویوم: پوشش داخلی کپسول مفصل ملتهب شده و ممکن است مایع مفصلی افزایش یابد (افیوژن مفصل).
-
ضعف عضلات اطراف مفصل: درد باعث کاهش فعالیت و در نتیجه ضعف عضلات stabilizer اطراف مفصل میشود. این ضعف، ثبات مفصل را کمتر کرده و فشار بیشتری به غضروف آسیبدیده وارد میکند.
این چرخه در نهایت منجر به تخریب رباطها، تغییر شکل مفصل و از دست دادن کامل عملکرد آن میگردد.
علل و عوامل خطر
علت اصلی آرتروز چندعاملی (مولتیفاکتوریال) است و عوامل زیر در بروز آن دخیل هستند:
-
عوامل سیستمیک:
-
سن: قویترین عامل خطر.
-
جنسیت: شیوع آرتروز به ویژه در زانو و دست در زنان پس از یائسگی بیشتر است.
-
عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی خطر را افزایش میدهد.
-
تراکم استخوان: استخوانهای با تراکم بالا ممکن است انعطافپذیری کمتری داشته باشند و فشار بیشتری به غضروف وارد کنند.
-
تغییرات هورمونی: کاهش سطح استروژن پس از یائسگی میتواند یک عامل محرک باشد.
-
-
عوامل موضعی و مکانیکی:
-
چاقی: نه تنها بار مکانیکی روی مفاصل تحملکننده وزن (مثل زانو و لگن) را افزایش میدهد، بلکه بافت چربی موادی التهابی ترشح میکند که به طور سیستمیک بر مفاصل اثر میگذارد.
-
شغل و ورزش: مشاغلی که نیاز به چمباتمه زدن مکرر، زانو زدن، یا بلند کردن اجسام سنگین دارند و ورزشهای پربرخورد، خطر آرتروز را افزایش میدهند.
-
آسیبهای قبلی مفصلی: شکستگیها، دررفتگیها و پارگی رباطها (مانند رباط صلیبی قدامی) مفصل را مستعد آرتروز ثانویه میکنند.
-
اختلالات مادرزادی و ساختاری: مانند دررفتگی مادرزادی لگن یا انحرافات محور اندام (پا پرانتزی یا ضربدری).
-
ضعف عضلانی: عضلات قوی، مهمترین محافظان مفصل هستند و ضعف آنها باعث افزایش بار روی غضروف میشود.
-
تشخیص آرتروز
تشخیص معمولاً بر اساس ترکیبی از عوامل صورت میگیرد:
-
علائم بالینی: درد عمقی مفصل که با فعالیت بدتر و با استراحت بهتر میشود، خشکی صبحگاهی کوتاهمدت (معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه)، محدودیت دامنه حرکتی، صدای «قرچ قروچ» (کریپتوس) و در مراحل پیشرفته، تغییر شکل مفصل.
-
یافتههای رادیولوژیک در عکس ساده (X-ray): باریک شدن فضای مفصلی (نشانه نازک شدن غضروف)، تشکیل استئوفیت، اسکلروز (سفتی) استخوان زیرغضروفی و ایجاد کیست در استخوان.
-
آزمایشهای خون: معمولاً برای رد سایر بیماریهای التهابی مانند روماتیسم مفصلی انجام میشود.
درمان: چرا فیزیوتراپی ستون اصلی مدیریت آرتروز است؟
درمان دارویی (مسکنها و ضدالتهابها) تنها برای کنترل علامتی درد کاربرد دارد و سیر بیماری را متوقف نمیکند. جراحی (مانند تعویض مفصل) نیز به موارد بسیار پیشرفته و مقاوم محدود میشود. بنابراین، فیزیوتراپی به عنوان موثرترین و کمعارضهترین روش برای کند کردن روند بیماری، کاهش درد و بهبود عملکرد، نقش محوری دارد.
اهداف و مداخلات فیزیوتراپی در آرتروز
-
کاهش درد و التهاب:
-
الکتروتراپی: استفاده از TENS (تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست) برای مسدود کردن پیامهای درد، و اولتراسوند برای کاهش التهاب و تسریع ترمیم بافت.
-
لیزر درمانی و مگنت تراپی: با اثرات ضدالتهابی و ترمیمی عمقی.
-
شاکویو تراپی: برای شکستن چسبندگیها، کاهش سفتی و تحریک فرآیندهای ترمیمی.
-
درمانهای دستی: تکنیکهای ماساژ و ریلیز عضلانی برای شل کردن عضلات سفت و دردناک اطراف مفصل.
-
-
بهبود دامنه حرکتی و تغذیه غضروف:
-
حرکت، تنها راه تغذیه غضروف (که فاقد رگ خونی مستقیم است) میباشد.
-
موبیلیزاسیون مفصل: حرکات ملایم و تخصصی توسط فیزیوتراپیست برای بازیابی حرکت روان مفصل.
-
تمرینات دامنه حرکتی: انجام حرکات اصلی و فرعی مفصل توسط خود بیمار تحت نظارت.
-
-
تقویت عضلات اطراف مفصل:
-
عضلات قوی، مانند یک "بریس زنده" از مفصل محافظت میکنند.
-
تمرینات تقویتی: تمرکز بر عضلات stabilizer (مانند چهارسرران برای زانو، و عضلات روتاتور کاف برای شانه). این تمرینات ابتدا در شرایط غیر-weight bearing (مانند درازکش) و سپس در حالت weight bearing (ایستاده) انجام میشوند.
-
تمرینات در آب (هیدروتراپی): محیط بیوزنی آب، فشار را از روی مفاصل برداشته و امکان تقویت عضلات با حداقل درد فراهم میکند.
-
-
بهبود عملکرد و تعادل:
-
آموزش الگوی صحیح راه رفتن و حرکات عملکردی (مانند بلند شدن از صندلی).
-
تمرینات تعادلی برای پیشگیری از زمین خوردن.
-
-
محافظت از مفصل و آموزش:
-
استفاده از بریس و وسایل کمکی: مانند زانوبندهای مخصوص یا عصا برای کاهش بار وارده به مفصل.
-
آموزش اصول محافظت مفصلی: این بخش، مهمترین رکن درمان است و شامل موارد زیر میشود:
-
کاهش فعالیتهای تکراری و پراسترس.
-
استفاده از مفاصل بزرگتر برای انجام کارها (مثلاً استفاده از کوله پشتی به جای کیف دستی).
-
کاهش وزن در صورت وجود چاقی.
-
یادگیری روشهای صحیح بلند کردن اجسام و تغییر وضعیتهای بدنی.
-
-
نتیجهگیری
مدیریت آرتروز یک فرآیند مادامالعمر است. یک برنامه فیزیوتراپی جامع و شخصیشده، نه تنها به کاهش درد و بهبود عملکرد در کوتاهمدت میانجامد، بلکه با شکستن چرخه معیوب تخریب، پیشرفت بیماری را به طور موثری کند کرده و استقلال فرد را برای سالهای بیشتری حفظ میکند.
نظرات کاربران
ثبت نظر